Kolejny monument upamiętniający powstańców wielkopolskich
znajduje się na cmentarzu parafialnym przy ul. Św. Antoniego na Starołęce. Założenie
tej nekropolii planowano już w 1913 roku, na kilka lat wstrzymał je jednak
wybuch wojny, wreszcie w 1917 Stanisława Kaiser przekazała parafii 6 mórg
gruntu (w tym jedną morgę bezpłatnie), a w dniu 24 maja 1919 roku władze
wojskowe wydały zgodę na utworzenie cmentarza na tych terenach fortyfikacyjnych
Starołęki. Pierwszy pogrzeb na cmentarzu odbył się 11 kwietnia 1920 roku (pochowano
wtedy Wojciecha Klatkiewicza, który sprzedał grunt pod kościół parafialny), zaś
1 marca 1924 roku utworzono nową parafię obejmującą Małą i Wielką Starołękę,
Minikowo, Garaszewo i Marlewo.
Starołęcka nekropolia, podobnie jak inne zakładane wówczas na
obrzeżach Poznania, rozplanowana została
geometrycznie z krzyżującymi się pod kątem prostym alejkami, obsadzonymi
drzewami. Odstępstwem od tego porządku był, znajdujący się w głównej alei, a
zarazem osi widokowej cmentarza, wojskowy bunkier wchodzący w skład umocnień
fortyfikacyjnych, który postanowiono zachować jako pamiątkę i umieścić w nim kostnicę.
Na tym właśnie bunkrze zbudowana miała zostać kaplica cmentarna, która
ostatecznie wzniesiona została dopiero w 1945 roku.

1. Kaplica cmentarna
zbudowana na bunkrze
Przed tą właśnie kaplicą znajduje się Pomnik Powstańców Wielkopolskich:
Stanisława Kończala i Stanisława Zajączkowskiego, poległych w dniu 15 lutego
1919 roku pod Grójcem Małym. Okoliczności jego zbudowania były dość podobne,
jak w przypadku – opisywanego w poprzednim poście – Pomnika Powstańców Wielkopolskich
na cmentarzu górczyńskim. Monument ufundowany został staraniem Towarzystwa
Powstańców i Wojaków 1918-1919, zgromadzonych w kole Poznań-Starołęka, a jego
uroczystego odsłonięcia dokonano w 1935 roku. Pomnik miał formę kamiennego,
ostrosłupowego obelisku, na którego szczycie umieszczony został krzyż maltański
z reliefowym wyobrażeniem godła państwowego. Pierwotnie jednak nie znajdował
się przed cmentarną kaplicą (której przed wojną nie było), ale na placu
przykościelnym, niewielkiego wówczas kościoła pod wezwaniem św. Antoniego
Padewskiego.
Zaledwie cztery lata po odsłonięciu – we wrześniu 1939 roku –
Pomnik Powstańców Wielkopolskich ze Starołęki został zniszczony przez
niemieckich okupantów. Parafianom udało się jednak uratować od zniszczenia
kamienne tablice.
2. Pomnik Powstańców Wielkopolskich na Cmentarzu Starołęckim
Szczęśliwie uratowane kamienne tablice umieszczone zostały w nowym
pomniku, odbudowanym w 1950 roku, staraniem członków jedynej wówczas legalnie
działającej organizacji kombatanckiej – Związku Bojowników o Wolność i
Demokrację (z koła Poznań-Starołęka). Kamienny obelisk mierzący około trzy
metry ustawiony został na trzystopniowej kamiennej płycie fundamentowej. Swoją
formą nawiązywał do przedwojennego monumentu, lecz przeniesiony został przed, zbudowaną
w 1945 roku na bunkrze z czasów I wojny światowej, kaplicę pogrzebową. Zwieńczenie
obelisku zdobi kamienny krzyż stylizowany na Krzyż Walecznych, poniżej którego
wyryto orła, a pod nim umieszczono pierwszą tablicę z napisem –
Za wolność
Pod nią znajduje się ocalona, przedwojenna tablica z napisem –
Polegli śmiercią walecznych na polu chwały
15.02.1919 r. pod Grójcem Małym
Stanisław Kończal,
Stanisław Zajączkowski.
Poniżej umieszczona zaś została nowa (pochodząca z 1950 roku)
tablica, poświęcona pamięci Powstańców Wielkopolskich,
ofiar II wojny światowej –
Ku wieczystej chwale Powstańcom
Wielkopolskim,
którzy zmarli i zginęli w Obozach
Hitlerowskich
Natomiast u stóp pomnika znajduje się ostatnia spośród tablic,
upamiętniająca fundatorów pierwszego pomnika powstańców wielkopolskich na
Starołęce –
Towarzystwo Powstańców i Wojaków 1918-1919
Koło Poznań-Starołęka
W 1978 roku, z okazji 60 rocznicy wybuchu Powstania
Wielkopolskiego, w lico pomnika wtopiony został, odlany w brązie,
okolicznościowy medalion.
Paweł
Cieliczko
Bibliografia:
- Eugeniusz Goliński, Pomniki Poznania, Poznań 2001, s. 22.
- Hanna Hałas, Cmentarz parafii św. Antoniego
Padewskiego. Przyczynek do dziejów, „Kronika Miasta Poznania, 4/2009, ss.
259-273.
- Gabriela Klause, Kościół św. Antoniego Padewskiego na Starołęce. Od sali restauracyjnej
Bogusława Kempfa po murowany kościół, „Kronika Miasta Poznania” 4/2009, s.
233-258.
- Marian Olszewski, Pomniki Powstania Wielkopolskiego na obszarze województwa poznańskiego
[w:] Pomnik Powstańców Wielkopolskich
1918-1919 w Poznaniu, praca zbiorowa pod red. Witolda Jakóbczyka, Poznań
1965.
Netografia:
- wikipedia.org
- pomnikipoznanskiejchwaly.pl
- wikipedia.org
|
Uporek Marcepanowicz ma prawdopodobnie rację, bo bunkier wygląda istotnie tak, jakby tam jakiś diaboł mieszkał, trzeba o tym koniecznie powiadomić księdza proboszcza z parafii św. Antoniego, żeby jakieś egzorcyzmy poczynił :-)
Remik – Bardzo dziękuję za promowanie