Kolejny monument upamiętniający powstańców wielkopolskich znajduje się na cmentarzu parafialnym przy ul. Św. Antoniego na Starołęce. Założenie tej nekropolii planowano już w 1913 roku, na kilka lat wstrzymał je jednak wybuch wojny, wreszcie w 1917 Stanisława Kaiser przekazała parafii 6 mórg gruntu (w tym jedną morgę bezpłatnie), a w dniu 24 maja 1919 roku władze wojskowe wydały zgodę na utworzenie cmentarza na tych terenach fortyfikacyjnych Starołęki. Pierwszy pogrzeb na cmentarzu odbył się 11 kwietnia 1920 roku (pochowano wtedy Wojciecha Klatkiewicza, który sprzedał grunt pod kościół parafialny), zaś 1 marca 1924 roku utworzono nową parafię obejmującą Małą i Wielką Starołękę, Minikowo, Garaszewo i Marlewo. 

Starołęcka nekropolia, podobnie jak inne zakładane wówczas na obrzeżach Poznania,  rozplanowana została geometrycznie z krzyżującymi się pod kątem prostym alejkami, obsadzonymi drzewami. Odstępstwem od tego porządku był, znajdujący się w głównej alei, a zarazem osi widokowej cmentarza, wojskowy bunkier wchodzący w skład umocnień fortyfikacyjnych, który postanowiono zachować jako pamiątkę i umieścić w nim kostnicę. Na tym właśnie bunkrze zbudowana miała zostać kaplica cmentarna, która ostatecznie wzniesiona została dopiero w 1945 roku.

1.  Kaplica cmentarna zbudowana na bunkrze

Przed tą właśnie kaplicą znajduje się Pomnik Powstańców Wielkopolskich: Stanisława Kończala i Stanisława Zajączkowskiego, poległych w dniu 15 lutego 1919 roku pod Grójcem Małym. Okoliczności jego zbudowania były dość podobne, jak w przypadku – opisywanego w poprzednim poście – Pomnika Powstańców Wielkopolskich na cmentarzu górczyńskim. Monument ufundowany został staraniem Towarzystwa Powstańców i Wojaków 1918-1919, zgromadzonych w kole Poznań-Starołęka, a jego uroczystego odsłonięcia dokonano w 1935 roku. Pomnik miał formę kamiennego, ostrosłupowego obelisku, na którego szczycie umieszczony został krzyż maltański z reliefowym wyobrażeniem godła państwowego. Pierwotnie jednak nie znajdował się przed cmentarną kaplicą (której przed wojną nie było), ale na placu przykościelnym, niewielkiego wówczas kościoła pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego. 

Zaledwie cztery lata po odsłonięciu – we wrześniu 1939 roku – Pomnik Powstańców Wielkopolskich ze Starołęki został zniszczony przez niemieckich okupantów. Parafianom udało się jednak uratować od zniszczenia kamienne tablice.

2. Pomnik Powstańców Wielkopolskich na Cmentarzu Starołęckim

Szczęśliwie uratowane kamienne tablice umieszczone zostały w nowym pomniku, odbudowanym w 1950 roku, staraniem członków jedynej wówczas legalnie działającej organizacji kombatanckiej – Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (z koła Poznań-Starołęka). Kamienny obelisk mierzący około trzy metry ustawiony został na trzystopniowej kamiennej płycie fundamentowej. Swoją formą nawiązywał do przedwojennego monumentu, lecz przeniesiony został przed, zbudowaną w 1945 roku na bunkrze z czasów I wojny światowej, kaplicę pogrzebową. Zwieńczenie obelisku zdobi kamienny krzyż stylizowany na Krzyż Walecznych, poniżej którego wyryto orła, a pod nim umieszczono pierwszą tablicę z napisem – 

Za wolność

Pod nią znajduje się  ocalona, przedwojenna tablica z napisem – 

Polegli śmiercią walecznych na polu chwały

15.02.1919 r. pod Grójcem Małym

Stanisław Kończal,

Stanisław Zajączkowski.

Poniżej umieszczona zaś została nowa (pochodząca z 1950 roku) tablica, poświęcona pamięci Powstańców Wielkopolskich, ofiar II wojny światowej –

Ku wieczystej chwale Powstańcom Wielkopolskim,

którzy zmarli i zginęli w Obozach Hitlerowskich 

Natomiast u stóp pomnika znajduje się ostatnia spośród tablic, upamiętniająca fundatorów pierwszego pomnika powstańców wielkopolskich na Starołęce –

Towarzystwo Powstańców i Wojaków 1918-1919

Koło Poznań-Starołęka

W 1978 roku, z okazji 60 rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego, w lico pomnika wtopiony został, odlany w brązie, okolicznościowy medalion.

Paweł Cieliczko

Bibliografia:

1. Eugeniusz Goliński, Pomniki Poznania, Poznań 2001, s. 22.
2. Hanna Hałas, Cmentarz parafii św. Antoniego Padewskiego. Przyczynek do dziejów, „Kronika Miasta Poznania, 4/2009, ss. 259-273.
3. Gabriela Klause, Kościół św. Antoniego Padewskiego na Starołęce. Od sali restauracyjnej Bogusława Kempfa po murowany kościół, „Kronika Miasta Poznania” 4/2009, s. 233-258.
4. Marian Olszewski, Pomniki Powstania Wielkopolskiego na obszarze województwa poznańskiego [w:] Pomnik Powstańców Wielkopolskich 1918-1919 w Poznaniu, praca zbiorowa pod red. Witolda Jakóbczyka, Poznań 1965.

Netografia:

1. wikipedia.org
   
2. pomnikipoznanskiejchwaly.pl
3. wikipedia.org