Przebadali osady jeziorne z Lednicy, odkryli rewolucję ekologiczną z przełomu IX i X wieku. Trudno uwierzyć, co można z nich wyczytać!

Artykuł na ten temat właśnie ukazał się w Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS).

Wśród autorów publikacji są badacze z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu: prof. Jakub Niebieszczański, prof. Katarzyna Marcisz, prof. Piotr Kołaczek, prof. Marcin Danielewski oraz prof. Mariusz Lamentowicz. - Praca łączy dane paleoekologiczne z ustaleniami archeologii, historii oraz numizmatyki, oferując nowe spojrzenie na procesy towarzyszące powstawaniu pierwszych struktur państwowych na ziemiach polskich - podaje uczelnia. - Badania przeprowadzono dzięki wspólnym działaniom naukowców z ośrodków w Polsce, Niemczech i Szwajcarii. Artykuł jest wynikiem wieloletniej współpracy przyrodników i archeologów z Poznania, Gdańska oraz Dziekanowic z historykami z Warszawy, Białegostoku i Berlina oraz geologami z Kolonii i Zurychu - dodaje.

Jak podkreślono, kluczowe było badanie osadów jeziornych z Jeziora Lednickiego, a więc akwenu leżącego w centrum wczesnopiastowskiego ośrodka władzy. - Analizy pyłkowe umożliwiły rekonstrukcję przemian roślinności i użytkowania ziemi z dokładnością do ok. 20 lat. Jak podkreślają badacze, wyniki wskazują na gwałtowne przekształcenia środowiska w IX i X wieku, interpretowane jako "rewolucję ekologiczną", stanowiącą podstawę dla formowania się struktur politycznych i wojskowych.

- Analizy pyłkowe umożliwiły rekonstrukcję przemian roślinności i użytkowania ziemi z dokładnością do ok. 20 lat. Jak podkreślają badacze, wyniki wskazują na gwałtowne przekształcenia środowiska w IX i X wieku, interpretowane jako "rewolucję ekologiczną", stanowiącą podstawę dla formowania się struktur politycznych i wojskowych.

- Dzięki zastosowaniu datowania radiowęglowego rdzenia osadów z Jeziora Lednica możliwe było uzyskanie precyzyjnej skali czasu, umożliwiającej porównania z danymi historycznymi i archeologicznymi - mówi prof. Mariusz Lamentowicz z Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM. - W efekcie rdzeń stał się kluczowym punktem odniesienia dla rekonstrukcji procesu zaniku pierwotnych lasów wokół Jeziora Lednica oraz rozwoju osadnictwa w tym regionie. Nowe dane zostały zestawione z wynikami badań torfowisk z Wielkopolski, Ziemi Lubuskiej i Pomorza, wykonanymi w wysokiej rozdzielczości próbkowania i datowania. Pozwoliło to na uzyskanie unikatowego obrazu dynamiki zmian krajobrazu i ekosystemów mokradeł pod wpływem działalności państwa Piastów. Procesy te zostały szczegółowo zapisane w osadach biogenicznych. Profil osadów z Jeziora Lednica stanowi tym samym kamień milowy w paleoekologicznych badaniach Wielkopolski - dodaje.

To właśnie osady jeziorne lub torfowe zawierają informacje dotyczące ekosystemów, których nie uda się znaleźć w żadnym innym miejscu. - Podobnych danych nie jesteśmy w stanie uzyskać z pomocą innych źródeł, ponieważ, po pierwsze, dane pisane nie sięgają w przeszłość tak daleko, jak zakumulowane w różnych zbiornikach osady, a po drugie, często konkretne zmiany ekosystemów nie zostały udokumentowane w przeszłości w dostępnych dla nas archiwach. Badania paleoekologiczne pozwalają nam spojrzeć w przeszłość i odczytać wiele aspektów rozwoju ekosystemów - od zmian roślinności i hydrologii, występowania pożarów i zjawisk katastrofalnych, po wpływ człowieka. Zestawienie informacji uzyskanych z różnych źródeł pozwala na głęboką analizę danych, umożliwiając nam otrzymanie bardziej precyzyjnych rekonstrukcji środowiskowych - podkreśla prof. Katarzyna Marcisz. - Autorzy publikacji wyjaśniają, że w przeciągu jednego-dwóch pokoleń na obszarze wschodniej Wielkopolski doszło do szeroko zakrojonej wycinki grądów, co stworzyło przestrzeń dla intensywnego rolnictwa zbożowego. Uprawa zbóż - ze względu na swoją wartość kaloryczną oraz możliwości magazynowania i transportu - była podstawą utrzymania dużych skupisk ludności, niezbędnych dla funkcjonowania państwowości. Procesowi temu towarzyszył rozwój sieci osadniczej, skoncentrowanej wokół głównych grodów: Gniezna, Poznania, Giecza i Lednicy.

- Państwo wczesnopiastowskie operowało w warunkach strukturalnego niedopasowania między ograniczoną bazą ekologiczną a rosnącymi ambicjami terytorialnymi. Intensyfikacja rolnictwa dotyczyła stosunkowo niewielkiego obszaru, co przyczyniło się do kruchości systemu. Dane paleoekologiczne wskazują, że po połowie XI wieku nastąpił gwałtowny regres użytkowania ziemi, spadek upraw i ponowna ekspansja lasów wtórnych. Ostatecznie, choć archeologia potwierdza ciągłość osadnictwa, analiza danych dowodzi, że struktury państwowe uległy rozpadowi. Wielkopolska przestała pełnić funkcję rdzenia politycznego, a jej społeczno-ekologiczne podstawy - kluczowe dla sukcesu Piastów - uległy trwałemu osłabieniu.

- Badania opisane w naszym artykule są doskonałym przykładem tego, w jaki sposób nauki przyrodnicze mogą wzbogacić naszą wiedzę o dawnych społeczeństwach, którymi na co dzień zajmuje się historia i archeologia - podkreśla prof. Jakub Niebieszczański z Wydziału Archeologii UAM. - Jako archeolodzy, widzimy często wzrost lub spadek liczby stanowisk w czasie - w tym przypadku były to osady czy też mniejsze założenia osadnicze. Jednak dopiero zestawienie tego z wynikami rekonstrukcji paleoekologicznej, która mówi nam np. o wylesieniach, skokowych wzrostach upraw czy fazach regeneracji lasów, pozwala na kompleksowe rozważania na temat faktycznej dynamiki procesów osadniczych. Nasze wyniki pokazują instytucjonalizację wykorzystywania zasobów krajobrazu przez powstałe w krótkim czasie państwo, ale także skalę jego późniejszego kryzysu - dodaje.